Η Κύπρος αντιμέτωπη με ακραία λειψυδρία
Τραγική είναι η κατάσταση στην Πάφο, η οποία στηρίζεται αποκλειστικά στο διυλιστήριο νερού του Ασπρόκρεμου
Η Κύπρος βρίσκεται αντιμέτωπη με οξύτατες επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής, απειλώντας την επάρκεια και τη διαχείριση των υδάτινων πόρων της, σύμφωνα με νέα ειδική έκθεση της Ελεγκτικής Υπηρεσίας. Όπως καταγράφεται, η μέση θερμοκρασία στο νησί έχει αυξηθεί σχεδόν διπλάσια σε σχέση με τον παγκόσμιο μέσο όρο, ενώ τα φαινόμενα παρατεταμένης ξηρασίας και υψηλών θερμοκρασιών εντείνονται. Την ίδια ώρα, οι φυσικοί υδάτινοι πόροι υπολογίζονται σε μόλις 390 κυβικά μέτρα ανά κάτοικο ετησίως, κάτω από το όριο ακραίας λειψυδρίας. Παρά τις σημαντικές επενδύσεις σε υποδομές, όπως φράγματα, μονάδες αφαλάτωσης και έργα επεξεργασίας λυμάτων, η Κυπριακή Δημοκρατία κατηγορείται ότι λειτουργεί περισσότερο πυροσβεστικά παρά με στρατηγικό σχεδιασμό. Σοβαρές αδυναμίες διαπιστώνονται στην τιμολόγηση του νερού, στην κακή κατάσταση των δικτύων, στην περιορισμένη αξιοποίηση ανακυκλωμένου νερού και στην έλλειψη διασύνδεσης των υδατικών έργων. Η έκθεση υπογραμμίζει ότι η Κύπρος χρειάζεται άμεσες και συντονισμένες ενέργειες, προκειμένου να διασφαλίσει την ανθεκτικότητα των υδάτινων πόρων της, τηρώντας τις διεθνείς δεσμεύσεις και προστατεύοντας τη δημόσια υγεία και την οικονομία του νησιού. Ο Γενικός Ελεγκτής Ανδρέας Παπακωνσταντίνου καλεί σε άμεση υιοθέτηση ενός ολοκληρωμένου σχεδίου προσαρμογής, επισημαίνοντας ότι οι προκλήσεις του μέλλοντος θα είναι ακόμη μεγαλύτερες αν δεν ληφθούν έγκαιρα δραστικά μέτρα.
Η Πάφος
Ιδιαίτερα τραγική είναι η κατάσταση στην Πάφο, η οποία μετά την καταστροφή της μονάδας αφαλάτωσης στα Κούκλια στηρίζεται αποκλειστικά στο διυλιστήριο νερού του Ασπρόκρεμμου και κάποιες γεωτρήσεις.
Το νερό όμως στο φράγμα του Ασπρόκρεμμου λιγοστεύει, ενώ η μονάδα αφαλάτωσης δεν αναμένεται να λειτουργήσει πριν από τον Αύγουστο, ενώ η τουριστική περίοδος αναμένεται να απογειώσει τις ανάγκες.
Διαπιστώσεις
Όσον αφορά στο Σύστημα Νότιου Αγωγού, διαπιστώσαμε ότι, κατά την περίοδο 2017 – 2023, τόσο η ποσότητα που εγκρίθηκε για απόληψη από φράγματα από το ΥΣ, όσο και η ποσότητα που τελικά καταναλώθηκε, υπερέβαινε την ποσότητα που καθορίζεται με βάση τους πιο πάνω δείκτες αποθεμάτων. Συγκεκριμένα, το έτος 2020 η πρόταση για προβλεπόμενη απόληψη υπερέβαινε κατά 22,5 εκ. κ.μ. την προβλεπόμενη ποσότητα, ενώ το ίδιο έτος και η κατανάλωση ξεπέρασε κατά 16,5 εκ. κ.μ. την προβλεπόμενη απόληψη με βάση τους σχετικούς δείκτες. Παρόλο που το έτος 2020 θεωρείτο βροχερό έτος, θεωρούμε ότι, τόσο η πρόταση για απόληψη νερού που υποβλήθηκε, όσο και η έγκριση από το ΥΣ θα έπρεπε να ήταν εντός του πλαισίου των καθορισμένων δεικτών, ένεκα του ότι τα επόμενα έτη που θα ακολουθούσαν ενδεχομένως να χαρακτηρίζονταν από ανομβρία. Κατά αντίστοιχο τρόπο, αλλά σε μικρότερο βαθμό, παρουσιάστηκε υπέρβαση, τόσο στην ποσότητα που προτάθηκε και εγκρίθηκε για απόληψη από φράγματα του Έργου Πάφου από το ΥΣ όσο και στην ποσότητα που τελικά καταναλώθηκε, σε σχέση με την ποσότητα που καθορίζεται με βάση τους πιο πάνω δείκτες αποθεμάτων. Συγκεκριμένα, τα έτη 2017 και 2018, η πρόταση υπερέβηκε κατά 2,3 εκ. κ.μ. και 2,7 εκ. κ.μ.,αντίστοιχα, την προβλεπόμενη ποσότητα απόληψης, ενώ τα ίδια έτη και η κατανάλωση ξεπέρασε κατά 1,8 εκ κ.μ. και 3,9 εκ. κ.μ., αντίστοιχα, την προβλεπόμενη απόληψη με βάση τους σχετικούς δείκτες. Στην Έκθεση αναγνωρίζεται ότι διαχρονικά προωθήθηκαν έργα υποδομής αλλά διαπιστώνεται πως δεν ακολουθήθηκε πάντα λελογισμένη πολιτική λαμβάνοντας υπόψιν το γεγονός ότι η Κύπρος επηρεάζεται συχνά από περιόδους ανομβρίας.
Αδυναμίες
Στην ίδια έκθεση, η οποία στηρίζεται σε μελέτες και αναφορές των εμπλεκομένων υπηρεσιών είτε και της ΕΕ, γίνονται και οι ακόλουθες αναφορές:
-Δεν υπάρχει ενιαία τιμολογιακή πολιτική στη διάθεση του νερού.
-Στην ύδρευση η ανάκτηση κόστους είναι πολύ χαμηλή ενώ κατά την περίοδο 2019-2023 καταγράφηκε αύξηση στη ζήτηση νερού σε ποσοστό 14,8% (+3,5%/έτος).
-Οι καλλιέργειες δεν προσαρμόζονται σε λιγότερο υδροβόρες ενώ καταγράφονται σημαντικές απώλειες νερού λόγω εξασθενημένου δικτύου.
-Οι μονάδες αφαλάτωσης λειτουργούν με συμβατικά καύσιμα με αυξημένο κόστος.
-Η αξιοποίηση του ανακυκλωμένου νερού είναι περιορισμένη, κυρίως λόγω έλλειψης υποδομών ενώ η ποιότητα του σε κάποιες περιπτώσεις είναι κακή. Ενώ η δυναμικότητα παραγωγής ανακυκλωμένου νερού φτάνει στα 53,9 εκατ. κ.μ. ετησίως, το 2023 παρήχθησαν 28,2 εκατ. κ.μ. που ισούται με ποσοστό 52,3%.
-Δεν είναι συνδεδεμένες όλες οι κοινότητες με σταθμούς επεξεργασίας λυμάτων, ενώ ούτε όλα τα νοικοκυριά είναι συνδεδεμένα με το αποχετευτικό σύστημα
-Ο έλεγχος των αδειών υδροληψίας και γεωτρήσεων δεν είναι επαρκής ενώ ο ρυθμός υλοποίησης έργων υποδομής ύψους €1,2δις είναι χαμηλός.
-Από το σύνολο της καλλιεργήσιμης γεωργικής γης μόνο το 24% μπορεί να αρδευτεί, ενώ το υπόλοιπο 76% εξαρτάται αποκλειστικά από τη βροχόπτωση. Οι ανάγκες άρδευσης καλύπτονται, στο μεγαλύτερο μέρος τους (73%) από ιδιωτικές γεωτρήσεις ενώ το υπόλοιπο 27% αρδεύεται από Κυβερνητικά Υδατικά Έργα (ΚΥΕ).
-Κατά την περίοδο 1971 – 2000 εκτιμάται ότι το 86% της βροχόπτωσης επέστρεψε στην ατμόσφαιρα μέσω εξατμισοδιαπνοής.
-Παρατηρήθηκε υφαλμύριση του νερού σε επτά από τα 22 συστήματα υπογείων υδάτων λόγω θαλάσσιας διείσδυσης.
-Προβλέπεται μείωση της απορροής ποταμών στην περιοχή Τροόδους (14% έως 30% όταν η βροχόπτωση μειωθεί σε ποσοστό 6% έως 15%).
-Αναμένεται μείωση της μέσης ετήσιας εισροής στα φράγματα κατά 23% (2021-2050 σε σύγκριση με 1971-2000), παρά τη μικρότερη εκτιμώμενη μείωση της βροχόπτωσης (5%). -Παρατηρείται υποβάθμιση της ποιότητας των επιφανειακών (μέτρια έως υψηλή) και υπόγειων (υψηλή έως πολύ υψηλή) υδάτινων σωμάτων, λόγω μειωμένης βροχόπτωσης, αυξημένων περιόδων ξηρασίας, έντονων βροχοπτώσεων, αύξησης της θερμοκρασίας του νερού, ανόδου της στάθμης της θάλασσας και χαμηλής απορροής. Τα υδάτινα σώματα που ήδη βρίσκονται σε κακή ποιοτική κατάσταση είναι ακόμα πιο ευάλωτα στις επιπτώσεις από την κλιματική αλλαγή. -Προϊόντος του χρόνου θα αυξάνεται η ευπάθεια καλλιεργειών όπως η ντομάτα, τα αμπέλια και η ελιά λόγω του καλοκαιρινού τους κύκλου ανάπτυξης.-Θα παρατηρηθεί σημαντική επίδραση των ελλειμμάτων βροχόπτωσης και σε χειμερινές καλλιέργειες όπως η πατάτα, το κριθάρι και το σιτάρι.
-Η υφιστάμενη τιμολογιακή πολιτική στο νερό ύδρευσης παρουσιάζει ανισότητες μεταξύ των καταναλωτών, αφού καταγράφονται σημαντικές διαφοροποιήσεις μεταξύ των επιβαλλόμενων τελών από τους Τοπικούς Φορείς Ύδρευσης.