Τα Οθωμανικά Λουτρά Πάφου βρίσκονται στην οδό Πετράκη Μιλτιάδου, κοντά στην Δημοτική Αγορά Πάφου και μέσα στον χώρο στάθμευσης της περιοχής και αποτελούν ένα από τα πολλά αξιοθέατα πολιτισμού στην πόλη της Πάφου.
Ένα πετρόχτιστο κλασσικό οικοδόμημα της Οθωμανικής περιόδου με τρούλο που λειτουργούσε μέχρι και τον 20ό αιώνα και συγκεκριμένα το 1925. Τα Οθωμανικά Λουτρά Πάφου κτίστηκαν το 1592 από τον Μεχμέτ Μπέη Εμπουμπεκίρ, κυβερνήτη της επαρχίας και είχαν καταστεί σημαντικό κοινωνικό κέντρο για τους Τουρκοκύπριους και τους Ελληνοκύπριους κατοίκους της λεγόμενης περιοχής του «Κτήματος». Αργότερα, την περίοδο της Αγγλοκρατίας στην Κύπρο, ο χώρος χρησιμοποιήθηκε για ένα σύντομο χρονικό διάστημα ως μουσείο.
Τα λουτρά ήταν από τα πρώτα έργα που κατασκεύαζαν οι Οθωμανοί μετά την κατάκτηση μιας πόλης, αφού σύμφωνα με το δόγμα τους, οι πιστοί ανεξαρτήτως φύλου, έπρεπε να πλυθούν με τρεχούμενο νερό πριν την είσοδό τους σε κάποιο τζαμί για προσευχή.
Πώς λειτουργούσαν
Ως χώρος, συγκροτούνται από τρία μέρη, την υποδοχή, την ενδιάμεση περιοχή και τα κύρια λουτρά και λειτουργούσαν από το πρωί ως νωρίς το απόγευμα για τις γυναίκες και τα παιδιά, ενώ τις βραδινές ώρες δέχονταν μόνο άντρες.
Η «Δροσερή Αίθουσα», χρησίμευε ως αποδυτήριο και ήταν γενικά ο χώρος προετοιμασίας, αναμονής, ανάπαυσης και καλλωπισμού μετά το λουτρό. Συνήθως διέθετε ξύλινο υπερώο και ντιβάνια, ενώ στο κέντρο υπήρχε συντριβάνι.
Η «Χλιαρή Αίθουσα», ήταν ένας μέτρια θερμαινόμενος χώρος για τη σταδιακή προσαρμογή του σώματος στη ζέστη, με πεζούλια για ξεκούραση και γούρνες (μαρμάρινες λεκάνες) για πλύσιμο.
Η «Ζεστή Αίθουσα», ο κατεξοχήν χώρος του χαμάμ, ήταν ένας πολύ θερμός χώρος με θερμοκρασία 30-40 βαθμών Κελσίου, με υπερυψωμένο δάπεδο σε μορφή εξέδρας στο κέντρο του (στην πέτρα του ομφαλού) στο οποίο γινόταν το μασάζ και οι πελάτες ξάπλωναν για εντριβές. Εδώ υπήρχαν επίσης γούρνες με τρεχούμενο νερό. Ο χώρος αυτός επικοινωνούσε και με άλλα δωμάτια, μικρά, ατομικά δωμάτια, στα οποία η θερμοκρασία ξεπερνούσε τους 40 βαθμούς.Το συγκρότημα συμπλήρωναν άλλοι βοηθητικοί χώροι υγιεινής, αποχωρητήρια, δωμάτιο αποτρίχωσης και άλλα.
Στο χώρο πίσω από τα χαμάμ, δύο άνδρες έκοβαν μεγάλα ξύλα με ένα πριόνι, ώστε να συντηρούν συνεχώς και καθ’ όλη τη διάρκεια της μέρας τη φωτιά που έβραζε το μεγάλο καζάνι του νερού.
Ο χώρος διέθετε άφθονο ζεστό αλλά και κρύο νερό, τον απαραίτητο εξοπλισμό (ξύλινα τσόκαρα και πετσέτες) αλλά και προσωπικό, όπως τη λουτράραινα, την τερλάκαινα και άλλες.
H τερλάκαινα ήταν η υπεύθυνη μέσα στο λουτρό, αφού έπλενε τα μικρά παιδιά, σαπούνιζε την πλάτη των μεγάλων και χτένιζε τα μαλλιά των γυναικών.
Μετά το μπάνιο, οι γυναίκες και τα παιδιά, ντύνονταν και πήγαιναν στο πλαϊνό δωμάτιο, το «ξωλούτρι», για να ξεκουραστούν και να φάνε ό,τι είχαν φέρει μαζί τους.
Για τις γυναίκες του Mούταλλου, τις λεγόμενες «παστρικές», γινόταν άλλη διευθέτηση και πήγαιναν σε ώρα και μέρα που δεν πήγαιναν οι νοικοκυρές.
Κάποτε το μικρό λουτρό το νοίκιαζαν δυο τρεις φιλικές ή συγγενικές οικογένειες με πληρωμή δέκα σελινιών. H πληρωμή στο λουτρό κανονικά ήταν μισό σελίνι το άτομο.
Την ειδική νύκτα που πήγαινε ο Δεσπότης, το μεγάλο λουτρό έκλεινε και δεν δεχόταν άλλο πελάτη. O Δεσπότης αποζημίωνε το λουτράρη για το χάσιμο της πελατείας του με μια χρυσή λίρα.
Το λούσιμο της νύφης
Ιδιαίτερη ήταν η τελετή για τις μελλόνυμφες Τουρκάλες με τη συνοδεία τους. Σύμφωνα με την αρχαιολόγο Άννα Μαραγκού, η συντροφιά της νύμφης ξεκινούσε από τον τουρκομαχαλά και ήταν συνήθως χαρούμενη και θορυβώδης. Προπορεύονταν δύο – τρεις μουσικοί (ηλικιωμένοι) που έπαιζαν ζουρνάδες και νταούλια. Ακολουθούσαν οι χανούμισσες φίλες και συγγένισσες της νύμφης με σκεπασμένα τα πρόσωπα με μαύρο γιασμάκι, που σχημάτιζαν έναν προστατευτικό κλοιό γύρω από τη μέλλουσα νύμφη.Τη χαρούμενη συντροφιά έκλειναν οι δούλες με άσπρους χασεδένιους φουτάδες, καμπουριασμένες από το βάρος των καλαθιών με τα απαραίτητα του λουτρού και τα διάφορα φαγητά, κανταΐφια και σερμπέτια.
Όση ώρα η νύμφη και η συντροφιά της έκαναν το λουτρό τους, οι γέροι μουσικοί κάθονταν σταυροπόδι στο ξωπόρτι του λουτρού και συνέχιζαν τη μονότονη μουσική τους. Όταν ύστερα από ώρες, η νύμφη και η συντροφιά της τελείωναν το λουτρό και το φαγοπότι, οι μουσικοί συνόδευαν πάλι με ζουρνάδες και νταούλια τις χανούμισσες ως το σπίτι της νύμφης.
Τα λουτρά, σταμάτησαν τη λειτουργία τους το 1925, όταν και άρχισε η διασωλήνωση του νερού στα σπίτια.
Διάσωση
Τα Οθωμανικά Λουτρά Πάφου, μετά το κλείσιμό τους, ουσιαστικά εγκαταλείφθηκαν και παραδόθηκαν στο έλεος του χρόνου και οι νεότεροι θα θυμούνται ότι για μεγάλο χρονικό διάστημα παρέμειναν σκεπασμένα με άγρια βλάστηση. Έχουν αναστηλωθεί στις αρχές της δεκαετίας του 1990, με τη χρηματοδότηση του Δήμου Πάφου σε συνεργασία με τη διαχείριση των τουρκοκυπριακών περιουσιών και του Τμήματος Αρχαιοτήτων Κύπρου και λειτουργούσαν για ένα διάστημα ως Πολιτιστικό Κέντρο του Δήμου, ενώ γινόταν περιστασιακά και τέλεση πολιτικών γάμων.
Κατά τη δεκαετία 2000- 2010 απαιτήθηκε συντήρηση του κτιρίου την οποία ο Δήμος Πάφου ανέθεσε στην ιδιώτη αρχιτέκτονα – με ειδικότητα στη συντήρηση κτιρίων Έλλη Κωνσταντινίδου, ενώ η αρχαιολόγος Άννα Μαραγκού ανέλαβε την εσωτερική έκθεση του κτιρίου.
Εγκατάλειψη
Σήμερα τα Οθωμανικά Λουτρά Πάφου έχουν εγκαταλειφθεί, πόρτες και παράθυρα έχουν σπάσει, οι εσωτερικοί χώροι είναι γεμάτοι από σκουπίδια, ενώ και στους τοίχους έχουν γραφεί συνθήματα με σπρέι. Ο δήμος Πάφου προγραμματίζει για τους επόμενους μήνες σύμφωνα με τον Δήμαρχο Φαίδωνα Φαίδωνος την ανακαίνιση και αξιοποίηση του χώρου στα πλαίσια της προσπάθειας εξωραϊσμού της περιοχής και δημιουργίας κρεμαστών κήπων στο πρανές.
Για την αξιοποίηση των Λουτρών γίνονται διάφορες σκέψεις, μη αποκλειόμενης και της κανονικής τους χρήσης, δηλαδή την επαναλειτουργία τους ως λουτρών.
