Η Αγγελική Σμυρλή περιγράφει το κλίμα που επικρατούσε τότε στα σχολεία της Πάφου σε μια εκ βαθέων συνέντευξη…
Ποιος και πως την μύησε στην Οργάνωση, πώς ανατίναξαν το ξενοδοχείο το οποίο ήταν γεμάτο με Άγγλους αξιωματικούς…
Για την κατάσταση που επικρατούσε στα σχολεία της Πάφου κατά την περίοδο του απελευθερωτικού αγώνα της ΕΟΚΑ καθώς και τη δράση των μαθητών μιλά στον “Αδέσμευτο” η φιλόλογος και συγγραφέας Αγγελική Νικολαΐδη Σμυρλή. Το Ελληνικό Γυμνάσιο Πάφου ήταν ένα Εθνικό φυτώριο αναφέρει η υπεύθυνη των μαθητριών του Ελληνικού Γυμνασίου Πάφου και θυμάται τις δυναμικές διαδηλώσεις της εποχής, ενώ μας εξιστορεί πως τοποθέτησε βόμβα σε ξενοδοχείο που συγκεντρώνονταν Άγγλοι αξιωματικοί.
-Ζήσατε πολύ έντονα την περίοδο του απελευθερωτικού αγώνα της ΕΟΚΑ. Ποια ήταν η κατάσταση εκείνη την περίοδο στα σχολεία της Πάφου;
Ουσιαστικά η αντίσταση στους Άγγλους στο Γυμνάσιο Πάφου άρχισε από το 1953 από τους εορτασμούς της στέψης της Βασίλισσας Ελισάβετ. Τότε, ο δρόμος από το κτήριο της Αστυνομίας μέχρι το σπίτι του Διοικητού (οικία επάρχου) είχε σημαιοστολιστεί με αγγλικές σημαίες, είχαν κατασκευαστεί αψίδες και ύψωσαν και 2 Αγγλικές σημαίες στα προπύλαια του Γυμναστηρίου όπου θα γίνονταν οι εορτασμοί. Τότε ήταν που ο Παλληκαρίδης κατέβασε την Αγγλική σημαία και από εκείνη την ώρα απόγευμα της παραμονής του εορτασμού, ξεχύθηκαν οι μαθητές στους δρόμους και τα έκαναν όλα γυαλιά καρφιά. Δεν έμεινε τίποτα από τον σημαιοστολισμό ο δρόμος είχε γεμίσει με άσπρες, μπλε και κόκκινες κορδέλες. Αυτό είχε όμως συνέπειες, αφού ήταν το μόνο μέρος της αυτοκρατορίας που δεν εορτάστηκε η στέψη και αμέσως οι Άγγλοι τιμώρησαν την Πόλη. Πρώτα έπαυσαν τον Γυμνασιάρχη Παύλο Παυλίδη, αλλάξαν τη σχολική εφορεία που ψήφισε η Πόλη με πρόεδρο τον Νικόλα Νικολαΐδη με τρεις κυβερνητικούς υπαλλήλους. Τότε εγώ ήμουνα στην 3η Γυμνασίου και τα τρία επόμενα χρόνια ουσιαστικά το σχολείο μας ήταν υπό Αγγλική κατοχή. Μέχρι τότε το Ελληνικό γυμνάσιο Πάφου όπως και άλλα Γυμνάσια ήταν ελληνικά με την έννοια ότι έπαιρναν πρόγραμμα από την Ελλάδα, ερχόταν επιθεωρητής από την Ελλάδα, οι καθηγητές πληρώνονταν με εισφορές των μαθητών και δεν έδιναν λόγο στους Άγγλους, σε αντίθεση με τα Δημοτικά που ήταν αγγλικά και οι δάσκαλοι πληρώνονταν από την Κυβέρνηση. Περάσαμε τρία χρόνια διωκόμενοι, διότι είχαμε περιέλθει στα χέρια των Άγγλων οι οποίοι προσπαθούσαν να μας αποσπάσουν από τις ελληνικές καταβολές και εμείς αντιστεκόμαστε κάναμε διαδηλώσεις. Θυμάμαι ότι μας έπαιρναν σε δοξολογία για τις 25 Μαρτίου χωρίς σημαίες, χωρίς τίποτε και εμείς φωνάζαμε και τραγουδούσαμε, αντιστεκόμαστε. Έφεραν καθηγητές από το English School και υπήρχε συνεπώς μια ένταση αυτά τα τρία χρόνια στο σχολείο. Την 1η του Απρίλη του ‘55, είμασταν ακόμα στην Πέμπτη τάξη και εμείς είχαμε αρχίσει από πριν την αντίσταση. Οι παλιοί καθηγητές που τους στηρίζαμε είχαν φύγει όλοι και δεν ξέραμε κανέναν από τους καθηγητές, αλλά πλέον τα πράγματα άλλαξαν και δεν υπολογίζαμε ούτε διευθυντή ούτε τίποτα, είχαμε άλλον αέρα όλη η Κύπρος ήταν σε επανάσταση, αλλά τότε είμασταν μόνοι μας.
-Ποιος και πώς σας μύησε στην ΕΟΚΑ;
Είμαστε όλοι έτοιμοι και περιμέναμε την ώρα, δεν ξέρω σε άλλες επαρχίες αλλά εδώ στην Πάφο εκείνος που μας εμύησε ήταν ο άνδρας μου, ο Δημήτρης Σμυρλής Ελλαδίτης καθηγητής και θεολόγος στην Μητρόπολη, που ήταν εδώ και μου ανέθεσε να οργανώσω τις μαθήτριες. Σε κάθε τάξη βρήκα μια, η οποία βρήκε άλλες τέσσερις, τις όρκισα και έτσι έγινε η οργάνωση μαθητριών που ήταν υπεύθυνες για τη διανομή φυλλαδίων της ΕΟΚΑ και μεταφορά οπλισμού. Ωστόσο εγώ και μια άλλη συμμαθήτρια μου, ανατινάξαμε και το ξενοδοχείο που ήταν απέναντι από την αστυνομία και ήταν γεμάτο με Άγγλους αξιωματικούς του στρατού και της αστυνομίας.
– Μιλήστε μας λίγο για αυτό, πως πήρατε την απόφαση;
Το ξενοδοχείο ήταν ιδιοκτησία του θείου μου και έμπαινα και έβγαινα όποτε ήθελα και ήταν για εμένα μια πρόκληση όταν οι άλλοι σκοτώνονταν. Μαζί με μια συμμαθήτρια μου, την Κλεοπάτρα Φοινιέως, περί τα τέλη Ιουνίου την περίοδο των τελικών εξετάσεων, βάλαμε κάτω από τραπέζι της τραπεζαρίας όπου έτρωγαν το βράδυ όλοι οι αξιωματικοί της αστυνομίας και του στρατού, μια μεγάλη ωρολογιακή βόμβα που ευτυχώς λέω δεν σκοτώθηκαν άνθρωποι. Ο σκοπός ήταν να δείξουμε ότι η ΕΟΚΑ ήταν παντού ακόμα και δίπλα από την αστυνομία. Η βόμβα εξερράγη γύρω στις 8.30 όμως οι αξιωματικοί έφαγαν εκείνη την ημέρα νωρίς γύρω στις 7.30, κινδύνευσε το γκαρσόνι, ενώ προκλήθηκαν ζημίες και στο ξενοδοχείο το οποίο πήραν οι Άγγλοι και έδιωξαν και τον θείο μου.
– Οι γονείς σας γνώριζαν για την πρωτοβουλία σας αυτή;
Όχι ήταν όλα κρυφά, όμως ήξεραν ότι ήμουν στην ΕΟΚΑ και μοίραζα φυλλάδια.
-Ως υπεύθυνη των μαθητριών του ελληνικού γυμνασίου κ. Σμυρλή ο ρόλος των μαθητριών ήταν μόνο η διανομή των φυλλαδίων;
Τα φυλλάδια μου τα έδινε ένας καλόγερος από τη Μητρόπολη και εγώ ακολούθως τα έδινα στην υπεύθυνη της κάθε τάξης για να μοιραστούν. Σιγά –σιγά το διαμοίρασμα δεν μας ικανοποιούσε και αρχίσαμε να τα κολλούμε στους ξύλινους στύλους της Ηλεκτρικής πράγμα όχι και τόσο εύκολο, αφού απέναντι από το σπίτι του Διοικητού βρισκόταν ένα στρατόπεδο Άγγλων και συνεχώς περνούσαν Εγγλέζικα Τζιπ και αναγκαζόμαστε να κρυβόμαστε μέχρι να καταφέρουμε να τα κολλήσουμε. Οι μαθήτριες μετέφεραν επίσης όπλα και βόμβες, ενώ και στο σχολείο κάναμε αντίσταση στον γυμνασιάρχη που τον θεωρούσαμε άνθρωπο των Άγγλων, ενώ οργανώναμε και διαδηλώσεις για ότι συνέβαινε με τους ένοπλους Άγγλους και τους τούρκους επικουρικούς να είναι στους δρόμους. Καταφύγιο μας ήταν η Μητρόπολη που με τους σεισμούς του 53 ήταν σχεδόν ερείπιο, ανεβαίναμε πάνω και όταν έρχονταν οι Άγγλοι και μας περικύκλωναν τους ρίχναμε κεραμίδια ενώ εκείνοι μας έριχναν βόμβες δακρυγόνου. Η έξοδος των μαθητών στους δρόμους γινόταν πολύ συχνά και οι μαθητές συνεισέφεραν πάρα πολύ στον αγώνα με τις διαδηλώσεις τους που τελικά εξελίσσονταν σε μάχες και προκαλούσαν μεγάλο πονοκέφαλο στους Άγγλους.
-Ποια ήταν η αντιμετώπιση των καθηγητών σας;
Υπήρχαν καθηγητές που ξέραμε ότι ήταν μαζί μας, φυσικά υπήρχαν και καθηγητές που τους έφεραν οι Άγγλοι. Δεν νιώσαμε ότι μας προδίδουν, όσοι γνώριζαν μας εκάλυπταν. Ο μακαριστός Θεολόγος Φειδία Καρυόλαιμος που μας δίδασκε θρησκευτικά, έτυχε να με κρατήσει στο διάλειμμα μετά το μάθημα για να μου δώσει μια βόμβα την οποία έπρεπε να τη φυλάξω στην αυλή της Μητρόπολης. Υπήρχαν και άλλοι καθηγητές μας όπως ο Σοφοκλής Λαζάρου, που συμμετείχαν και εκείνοι στον αγώνα και ξέραμε ότι μπορούμε να στηριχτούμε σε αυτούς. Τους Ελλαδίτες καθηγητές πριν ακόμα ολοκληρωθούν τα μαθήματα μας στην έκτη τάξη, οι Άγγλοι τους συνέλαβαν και τους εξόρισαν.
-Ποια ήταν τα συναισθήματα σας όταν οι συμμαθητές σας έφευγαν από τις σχολικές τάξεις για να πολεμήσουν;
Το Ελληνικό Γυμνάσιο Πάφου ήταν ένα Εθνικό φυτώριο από το ‘50 έως το ‘53 και είχε καλλιεργηθεί το εθνικό συναίσθημα και είμαστε έτοιμοι για τον αγώνα. Δεν είναι τυχαίο που ο μόνος μαθητής που ανέβηκε στην αγχόνη ήταν από το Ελληνικό Γυμνάσιο της Πάφου, ενώ συμμαθητής μας ήταν και ο Γεώργιος Παπαβερκίου από τις Αρόδες, που σκοτώθηκε στις μάχες. Τα συναισθήματα μας ήταν ανάμεικτα. Όλοι οι μαθητές είμαστε σε συνεχή δράση αφού δεν περνούσε ημέρα που να μην είχαμε μεταφορά φυλλαδίων ή όπλων είτε συμμετοχή σε διαδηλώσεις. Είμαστε σε μια συνεχή έξαρση.
-Ο Ευαγόρας Παλληκαρίδης, σας είχε αναφέρει ότι επρόκειτο να βγει αντάρτης για να πολεμήσει τους Άγγλους; Πως έφτασε κοντά σας το ποίημα του θα πάρω μιαν Ανηφοριά…
Το ποίημα το έδωσε ο Ευαγόρας στη συμμαθήτρια μας Ανδρούλλα Στεφάνου με την οποία είχε φιλικές σχέσεις, μετά από έναν αγώνα μπάσκετ που έπαιξε με την Πέμπτη τάξη του σχολείου μας. Στον συγκεκριμένο αγώνα, έπαιξε ήρεμα ούτε πως επρόκειτο την επόμενη μέρα να βγει στο βουνό. Την άλλη ήμερα πήγαμε σχολείο μαζί με την Στεφάνου και αφού διαβάσαμε το ποίημα, αποφασίσαμε να το βάλουμε πάνω στην έδρα και κάποιος συμμαθητής μας το βρήκε και ακολούθως όλοι πήγαμε και καθίσαμε στις κερκίδες και ένας συμμαθητής μας, μας το απάγγειλε και ήταν η πρώτη φορά που ακούστηκε. Το ποίημα ακολούθως το πήρε η Ανδρούλλα το έδωσε στην αδελφή της και το πρότυπο χάθηκε. Με την ολοκλήρωση της σχολικής χρονιάς, μεταβήκαμε για σπουδές στην Αθήνα και από εκεί παρακολουθούσαμε τις δίκες του Ευαγόρα. Την ημέρα του απαγχονισμού, ακούσαμε ότι συγκεντρώνονται φοιτητές στα προπύλαια του Πανεπιστημίου για να διαμαρτυρηθούν, πήγαμε και εμείς και ξαφνικά βγαίνει ένας και απάγγειλε το ποίημα «θα πάρω μιαν ανηφοριά θα πάρω μονοπάτια…» και τότε διερωτηθήκαμε που βρέθηκε αυτό το ποίημα που ο Ευαγόρας άφησε σε μας τους συμμαθητές του. Τότε καταλάβαμε ότι ο Ευαγόρας έφυγε από τα χέρια μας και έγινε Πανελλήνιος. Με θλίψη μαθαίναμε τα γεγονότα στην Κύπρο μέχρι την ανεξαρτησία της Κύπρου που και εμείς οι φοιτητές επιστρέψαμε πίσω με καράβι την Άνοιξη του ‘57 για την υποδοχή του Μακαρίου.
-Επιστρέφοντας πίσω ποια ήταν τα συναισθήματα σας;
Ήμουν απογοητευμένη, δεν μου άρεσε η λύση και όπως εξελίχθηκαν τα πράγματα πολύ οδυνηρά. Είναι μεγάλο λάθος να αμφισβητείται αυτός ο αγώνας, αλλά τώρα έχουμε σημείο αναφοράς την 1η Απριλίου, τον Αυξεντίου, τον Παλληκαρίδη, τον Μάτση και όλους τους ήρωες και είναι μεγάλο πράγμα για ένα λαό να έχει σημείο αναφοράς…