Πλέκει καλάθια και κοφίνες από τα παιδικά του χρόνια ο Συνταξιούχος δάσκαλος Ονησίφορος Νεοφύτου και όπως τονίζει στον Αδέσμευτο, όσο κρατούν τα «κότσια» του θα φροντίζει για την διάδοση της καλαθοπλεκτικής τέχνης που έθρεψε πολλές οικογένειες στο χωριό του τη Μεσόγη.
Με πόνο ψυχής τονίζει ότι πλέον όσοι ασχολούνται με την καλαθοπλεκτική μετριούνται στα δάκτυλα του χεριού, «ο κόσμος προτιμά τα πλαστικά αντί τα καλάθια και τις κοφίνες» μας αναφέρει και θυμάται τις καλές εποχές που αγοράζαν κατά εκατοντάδες τα κοφίνια στα Κοκκινοχώρια για την εκρίζωση των πατατών…
Πλέον ο κ. Ονησίφορος διδάσκει την τέχνη της καλαθοπλεκτικής σε σχολεία που τον προσκαλούν, λαμβάνει μέρος σε εκθέσεις χειροτεχνίας αφού φτιάχνει όλων των ειδών τα καλάθια με τη βοήθεια της συζύγου του, της κυρίας Άννας.
Ερ.: Η καλαθοπλεκτική πως μπήκε στη ζωή σας;
Απ.: Όταν το 2000 αφυπηρέτησα, ήμουν δάσκαλος, αποφάσισα να επιστρέψω στο χωριό μου τη Μεσόγη και είδα ότι η τέχνη που αγαπούσα από παιδί άρχισε να παρακμάζει. Τότε μου γεννήθηκε η ιδέα να καθίσω και να φτιάξω μερικά καλάθια και μαζί με τις λίγες ακόμα κοπέλες που έφτιαχναν καλάθια να προωθήσουμε την καλαθοπλεκτική όπως και έγινε. Εκείνη την περίοδο στο χωριό μας έφτιαχναν καλάθια τρεις με τέσσερις κοπέλες και τις έπεισα να κάνουν συνεταιρισμό.
Ερ.: Εσάς ποιος σας δίδαξε την τέχνη;
Απ.: Έμαθα από μικρός να φτιάχνω καλάθια από την μακαρίτισσα την μάνα μου, ήταν η δασκάλα μου, έφτιαχνε κοφίνια διαφόρων ειδών ακόμα και με σιδερένια ελάσματα για βαριές δουλειές. Θυμάμαι ότι σε ηλικία 12 περίπου ετών έφτιαχνα μικρά καλάθια και κοφίνια που εκείνο τον καιρό τα αγόραζαν πολύ στα Κοκκινοχώρια για την εκρίζωση πατατών και έτσι βγάζαμε κι εμείς κάποια χρήματα για να αγοράσουμε τα ρούχα, τα παπούτσια αλλά και τα βιβλία μας.
Ερ.: Από πότε φτιάχνονται καλάθια στην Μεσόγη και για ποιο λόγο αναπτύχθηκε αυτή η δραστηριότητα;
Απ.: Στο χωριό μας φτιάχνονται καλάθια από τα πολύ παλιά χρόνια –, δυστυχώς δεν υπάρχουν γραπτές μαρτυρίες, έχουμε μόνο τις θύμισες ηλικιωμένων κατοίκων (του Γιάννη Κλόκκαρη που ήταν και έμπορος ειδών καλαθοπλεκτικής, του Κετίκκη και του Χατζηπαναγή) που μαρτυρούν την ιστορία αυτής της οικοτεχνίας. Τώρα ο κύριος λόγους που αναπτύχθηκε αυτή η δραστηριότητα είναι γιατί το χωριό μας διέθετε λίγη εύφορη γεωργική γη και οι χωριανοί μου έπρεπε να αναζητήσουν αλλού απασχόληση για να ζήσουν τις οικογένειες τους και επειδή το χωριό μας είχε τρεχούμενα νερά με πολλούς καλαμιώνες άρχισαν να κάμνουν καλάθια. Εδώ να αναφέρω ότι οι πρώτοι που ασχολήθηκαν με την καλαθοπλεκτική ήταν οι άνδρες. Οι γυναίκες πήραν την σκυτάλη υστερότερα όταν οι άνδρες είχαν αποσυρθεί σε τεχνικές δουλειές και οι γυναίκες για να ενισχύσουν τα οικονομικά της οικογένειας ανέλαβαν την καλαθοπλεκτική.
Ερ.: Ποια είναι τα υλικά που χρησιμοποιούνται και ποια είναι η διαδικασία;
Απ.: Αν θέλεις να φτιάξεις καλάθι στερεό και ωραίο, χρησιμοποιείς την παραδοσιακή τεχνική. Δηλαδή καλάμια και βίτσες –τα λεγόμενα πλοάθκια (λεπτά λυγερά κλαδιά αγριοτρεμυθιάς, σχοινιάς ή αγνιάς). Όταν μαζέψεις τα καλάμια από τις ποταμοσιές και τις βίτσες που οι συγχωριανοί μου έφταναν μέχρι την Αυδήμου και την Κρήτου Τέρρα για να τις μαζέψουν, καθάριζες τα φύλλα και τα αφήνεις να ξερανθούν. Ακολούθως χωρίζεις το καλάμι σε 4 λωρίδες «φτέλλες», τις μουλιάζεις σε νερό και αρχίζεις την κατασκευή του καλαθιού ή του κοφινιού.
Για να γίνει η βάση, περνούμε σε ένα καλαμένιο καρφί από τη μέση τους εννιά φτέλλες (όπως τις ακτίνες του τροχού ενός ποδηλάτου) και αρχίζουμε το πλέξιμο της βάσης στην αρχή με «πλοάθκια» και συνεχίζουμε με τρεις φτέλλες. Αφού γίνει η βάση, μαζεύουμε τις φτέλλες με σειρά και τις δένουμε, για να γίνει το αρχικό πλέξιμο στην αρχή. Όταν προχωρήσει το πλέξιμο λύνουμε τον σπάγγο. Πλέκουμε στην αρχή με πλοάθκια τον «πασιόγυρο», ένα στεφάνι στη βάση και στη συνέχεια πλέκουμε με λιμιά. Τα λιμιά φτιάχτηκαν από φτέλλες οι οποίες ξαναμοιράστηκαν στη μέση. Για στολίδι, «πλουμιά», πλέκουμε με δυο λιμιά και με ένα «πλοάδι». Για στερεότητα τελειώνουμε με ένα «ζωνάρι», μια ζώνη με τρία πλοάθκια. Τελειώνουμε το πλέξιμο του καλαθιού μέχρι το ύψος που θέλουμε με λιμνιά και ακολουθεί το φινίρισμα: το τύλιγμα των φτελών, των στύλλων, η κατασκευή του χερουλιού στο καλάθι και των «αφτιών» στην κοφίνα.
Ερ.: Πόσος χρόνος χρειάζεται για αν κατασκευαστεί ένα καλάθι;
Απ.: Εξαρτάτε από το μέγεθος, εάν είναι ένα μικρό καλάθι θα χρειαστείς λίγο χρόνο αν είναι μια μεγάλη κοφίνα θα χρειαστείς περισσότερο μέχρι και μισή μέρα.
Ερ.: Ποια είναι τα είδη καλαθιών που φτιάχνετε και σε τι χρησιμεύουν;
Απ.: Φτιάχνω καλάθια για ψώνισμα, κοφίνες μεγάλες με «βρασιόλες» για μεταφορά βαριών προϊόντων, κοφίνες και κοφινάρια για σταφύλια, πανέρια- μισοκοφίνες για χρήση από ψαράδες, ασπροκοφίναρα για πλύσιμο σιταριού, καλάθια για φρούτα, κουκκουλλαρκές για μεταφορά των βερκών (ξόβεργα), στουππωτά (με σκέπασμα) για άπλυτα ρούχα ή για φύλαξη ξηρών καρπών, τυροκανιές για φύλαξη τυριών και αναρής, τζιημούς (φίμωτρα για ζώα) και καλαμωτές (πλεκτά καλαμένια στεγάσματα.
Ερ.: Σήμερα ο κόσμος αγοράζει καλάθια ή προτιμά σκευή από άλλα υλικά;
Απ.: Η παρακμή της καλαθοπλεχτικής άρχισε όταν ο κόσμος ξεκίνησε να χρησιμοποιεί πλαστικά δοχεία αντί για τα καλάθια και τις κοφίνες. Πλέον τα καλάθια αγοράζονται μόνο για διακοσμητικούς σκοπούς αλλά και ως σουβενίρ από τουρίστες.
Ερ.: Ποια είναι τα πλεονεκτήματα που προσφέρει ένα σκεύος με καλάμια σε σύγκριση με άλλα παρόμοια σύγχρονα σκεύη;
Απ.: Τα προϊόντα που φυλάσσονται σε καλάθια και κοφίνια διατηρούνται καλυτέρα γιατί «αερίζονται». Μπορείτε να δοκιμάσετε με ξηρούς καρπούς (αμύγδαλα και καρύδια) και θα δείτε τα αποτελέσματα…
Ερ.: Σήμερα υπάρχουν νέοι Τεχνίτες, νέοι και νέες από το χωριό που ενδιαφέρονται να μάθουν την τέχνη;
Απ.: Δυστυχώς όχι, εδώ και είκοσι χρόνια που επέστεψα στο χωριό, οι νέοι και οι νέες μας δεν ενδιαφέρονται να μάθουν την τέχνη. Προτιμούν να εργάζονται στην τουριστική βιομηχανία και αλλού. Μετριούνται στα δάκτυλα του χεριού όσοι ασχολούνται πλέον με την καλαθοπλεκτική στη Μεσόγη. Προσωπικά όσο μπορώ εγώ, θα συνεχίσω να φροντίζω για τη διάδοση της παράδοσης του χωρίου μου. Ήδη έχω πάει σε πολλά σχολεία και έδειξα τον τρόπο που φτιάχνουμε τα καλάθια ενώ και κάποιες καλαθοπλέκτριες, έχουν λάβει μέρος σε παραδοσιακές εκδηλώσεις που γίνονται σε ξενοδοχεία για τους τουρίστες μας.
Ερ.: Στις μέρες μας υπάρχουν υλικά για την κατασκευή των καλαθιών;
Απ.: Υλικά υπάρχουν και καλάμια και βίτσες, τεχνίτες δεν υπάρχουν…
Ερ.: Υπάρχει οποιοδήποτε ενδιαφέρον από το κράτος για προώθηση της τέχνης αυτής;
Απ.: Κανένας δεν ενδιαφέρθηκε να προωθήσει αυτή την τέχνη. Θα επικοινωνήσουμε σύντομα και με τον υφυπουργό πολιτισμού να τον προσκαλέσουμε να επισκεφθεί την κοινότητα μας και να δει από κοντά και την έκθεση καλαθοπλεκτικής που λειτουργεί στο πολιτιστικό κέντρο της κοινότητας μας.
Εδώ να αναφέρω, ότι σε συνεργασία με τον μακαριστό κοινοτάρχη Γεώργιο Χρήστου, καταφέραμε μετά από αρκετές προσπάθειες το 2016 η Μεσόγη και η τέχνη της καλαθοπλεκτικής να μπουν στον κατάλογο της Άυλης Πολιτιστικής Κληρονομίας της Κύπρου, μια ιδιαίτερα τιμητική διάκριση για την κοινότητα μας αλλά και την Πάφο γενικότερα.
Ερ.: Κλείνοντας κ. Ονησίφορε ποιο είναι το μήνυμα σας στους νέους;
Απ.: Να βλέπουν με συμπάθεια την παραδοσιακή μας τέχνη και να προτιμούν τα καλάθια και τα άλλα χρήσιμα αντικείμενα που κατασκευάζουμε…