Η αύξηση της θερμοκρασίας των τελευταίων ημερών ξύπνησε από τη χειμέρια νάρκη τα φίδια που αρχίσαν πλέον να κάνουν την εμφάνιση τους ακόμη και στις αστικές περιοχές. Εάν στις εξορμήσεις σας συναντήσετε φίδι μην πανικοβληθείτε, μην το ενοχλήσετε και θα απομακρυνθεί από μόνο του αφού τα φίδια έχουν την ικανότητα να αντιλαμβάνονται τους κραδασμούς του εδάφους και να φεύγουν από μόνα τους.
Tα φίδια ανήκουν στα σπονδυλωτά, και συγκεκριμένα στην κλάση των ερπετών, στην ίδια δηλαδή κλάση που ανήκουν μεταξύ άλλων οι σαύρες, οι χελώνες και οι κροκόδειλοι.
Φυσικά Χαρακτηριστικά
Το σώμα των φιδιών είναι καλυμμένο από λέπια καμωμένα από κερατίνη. Τα λέπια αποτελούν το ξηρό, μαλακό εξωτερικό μέρος του δέρματος και η κύριά τους ιδιότητα είναι να αποτρέπουν την απώλεια νερού από το σώμα.
Τα φίδια οφείλουν τους διάφορους χρωματισμούς τους σε χρωματοφόρα κύτταρα που βρίσκονται ακριβώς κάτω από τα λέπια. Οι διάφοροι χρωματισμοί των ειδών αποτελούν προσαρμογές στο περιβάλλον, αλλά εξαρτώνται και από τη συμπεριφορά τους. Τα φίδια αποβάλλουν το εξωτερικό στρώμα του δέρματος, αντικαθιστώντας το με νέο και πιο υγιές στρώμα. Μερικά είδη φιδιών, αλλάζουν το δέρμα τους κάθε 20 μέρες, αλλά τα περισσότερα είδη το κάνουν μια φορά το χρόνο.
Όπως όλα τα ερπετά, τα φίδια είναι ψυχρόαιμα, δηλαδή δεν μπορούν να ρυθμίσουν από μόνα τους τη θερμοκρασία του σώματός τους. Για να ζεστάνουν το κορμί τους, εκτίθενται στον ήλιο.
Ο σκελετός τους είναι πολύ ελαφρύς και πολύ ευέλικτος και αποτελείται από πολλούς σπονδύλους που ξεπερνούν τους 100, και σε μερικά είδη μπορεί να φτάσουν και τους 400.
Τα οστά της σιαγόνας τους δεν είναι προσαρμοσμένα στο κρανίο, αλλά συνδεδεμένα στο υπόλοιπο μέρος του κρανίου, με μύες και ελαστικούς ιστούς που βρίσκονται μεταξύ τους. Αυτό τους επιτρέπει να τρώνε ζώα πολύ μεγαλύτερα από το κεφάλι τους. Τα φίδια καταπίνουν τη λεία τους ολόκληρη αντί να την τεμαχίζουν δαγκώνοντας την.
Λαμβάνουν πληροφορίες για το περιβάλλον μέσω ενός αισθητήριου οργάνου που βρίσκεται στην οροφή του στόματός τους. Τα φίδια δεν φέρουν αυτιά, αλλά μικρά οστέινα αισθητήρια όργανα στο κεφάλι, μέσω των οποίων λαμβάνουν τους ήχους. Είναι ικανά να ακούνε χαμηλής συχνότητας ήχους και να αισθάνονται δονήσεις οι οποίες ταξιδεύουν μέσω του εδάφους ή του νερού. Έκτος από ορισμένα είδη που ζουν στο χώμα, η πλειοψηφία των φιδιών έχει καλά αναπτυγμένη την αίσθηση της όρασης, και ειδικά για εντοπισμό κινούμενων αντικειμένων.
Ορισμένα είδη φιδιών φέρουν δηλητήριο που χρησιμοποιείται ως αμυντικός μηχανισμός. Το δηλητήριο παράγεται σε μικρές σακούλες στο πάνω μέρος της σιαγόνας και περιέχει ένα συνδυασμό από δηλητηριώδεις ουσίες.
Καλό είναι να γνωρίζουμε ότι στον τόπο μας συναντούμε οκτώ είδη φιδιών με τρία από αυτά να φέρουν δηλητήριο και μόνο ένα είδος η οχιά ή φίνα (Macrovipera lebetina) θεωρείται επικίνδυνο για τον άνθρωπο.
Τα άλλα δυο είδη ο σαπίτης ή σαϊττάρης (Malpolon insignitus) και το αγιόφιδο ή ξυλόδροπης (Telescopus fallax), που αν και διαθέτουν δηλητήριο, δεν είναι αρκετά ισχυρό ώστε να προκαλέσει σοβαρή ζημιά στον άνθρωπο.
Το δηλητήριο τους είναι κυρίως αποτελεσματικό για την εξουδετέρωση της λείας τους.
Φίνα
Η φίνα ή οχιά, κοντονούρα ή πατσάλα, με το επιστημονικό και κοινό όνομα Macrovipera lebetina, είναι ένα από τα οκτώ είδη φιδιών που συναντάμε στην Κύπρο και το μοναδικό που είναι επικίνδυνο για τον άνθρωπο.
Σε περίπτωση δαγκώματος από φίνα δεν πανικοβαλλόμαστε και με ήρεμες κινήσεις για να μην δώσουμε την ευκαιρία στο δηλητήριο να κυκλοφορήσει στο αίμα, δένουμε το σημείο πάνω από το δάγκωμα, όχι πολύ σφικτά, για να μην προκαλέσουμε προβλήματα κυκλοφορίας και μετά πάμε στο κοντινότερο νοσοκομείο. Τα συμπτώματα από δάγκωμα φίνας είναι οίδημα στην περιοχή του δαγκώματος, έντονος πόνος, αλλαγή του χρώματος στην περιοχή (μαύρισμα ή κοκκίνισμα) και φούσκωμα ολόκληρου του ποδιού ή χεριού που δέχτηκε το δάγκωμα.
Η φίνα είναι η μεγαλύτερη και βαρύτερη οχιά που συναντάμε. Τρέφεται κυρίως με τρωκτικά ποντικούς και αρουραίους καθώς και με άλλα μικρόσωμα θηλαστικά, σαύρες, με άλλα φίδια, πουλιά και αμφίβια.
Η φίνα είναι πολύ εύκολο να αναγνωριστεί από το τριγωνικό της κεφάλι, από το χοντρό γκρίζο της σώμα και από την απότομη κατάληξη της λεπτής ουράς από το χοντρό της σώμα.
Οι φίνες ζευγαρώνουν τέλος της άνοιξης αρχές καλοκαιριού και γεννούν τα αβγά τους μέσα καλοκαιριού και εκκολάπτονται το φθινόπωρο. Μπορούν να γεννήσουν μέχρι 20 αβγά ή και περισσότερα, κάτω από πέτρες, βράχους και άλλα μεγάλα αντικείμενα. Τα αβγά δεν έχουν τσόφλι όπως των πουλιών αλλά μόνο μεμβράνη, εκκολάπτονται με τη θερμοκρασία του περιβάλλοντος και τα μικρά φιδάκια αμέσως μετά την εκκόλαψη έχουν την ικανότητα να επιβιώσουν μόνα τους. Τα νεογέννητα φιδάκια δεν έχουν ποτέ επαφή με τη μητέρα τους. Τα μικρά διαθέτουν δόντια και δηλητήριο από την πρώτη μέρα της ζωής τους και είναι εξίσου επικίνδυνα με τα ενήλικα φίδια.
Μαύρο φίδι ή θερκόν
Το θερκό με το κοινό και επιστημονικό όνομα Black whip Snake – Dolichophisjugularis ή Περβολάρης, είναι ένα από τα μη δηλητηριώδη φίδια της Κύπρου.
Αποτελεί το μεγαλύτερο σε μήκος φίδι της Κύπρου αλλά και της Ευρώπης, με μήκος που φτάνει περίπου τα τρία μέτρα.
Το χρώμα του μέχρι το 5°-6° έτος της ηλικίας του είναι κεραμιδί με σκούρες καφέ μικρές κηλίδες ενώ στη συνέχεια παίρνει το χαρακτηριστικό μαύρο χρώμα. Έχει χοντρό, μυώδες κορμί, είναι πολύ ευκίνητο και έχει την ικανότητα να σκαρφαλώνει με ιδιαίτερη ευκολία.
Το διαιτολόγιό του περιλαμβάνει μικρά θηλαστικά, πουλιά, σαύρες ακόμα και άλλα φίδια. Μερικές φορές προτιμά και μεγάλα έντομα.
Κατά τον Ιούνιο-Ιούλιο το θηλυκό γεννά 6-18 αυγά μήκους 50mm. Τα νεαρά έχουν μήκος γύρω στα 28 cm και εκκολάπτονται στις αρχές Σεπτεμβρίου. Στην αρχή της ζωής τους τρέφονται με έντομα και νεαρές σαύρες.
Είναι τελείως ακίνδυνο, αν βρεθεί σε κίνδυνο ανασηκώνει το κορμί του συρίζοντας με πρόθεση να δαγκώσει. Το δάγκωμά του δεν είναι δηλητηριώδες αλλά μπορεί να είναι οδυνηρό λόγω των καμπυλωτών δοντιών του. Είναι εξαιρετικά ωφέλιμο είδος ειδικά για τη γεωργία, αφού τρέφεται κυρίως με τρωκτικά. Αξίζει να αναφερθεί ότι παλαιότερα οι γεωργοί αγόραζαν τα φίδια αυτά, για να τα μεταφέρουν στα χωράφια τους, για τον έλεγχο των τρωκτικών αλλά και των άλλων δηλητηριωδών φιδιών.
Τα 8 είδη φιδιών της Κυπρου είναι:
Ξυλόδροπης (Telescopus fallax cyprianus)
Οχιά ή φίνα (Macrovipera lebetina)
Σαϊττάρης (Malpolon monspessulanus)
Θερκόν ή μαύρο φίδι (Coluber jugularis)
Φίδι της Κύπρου (Coluber cypriensis)
Νερόφιδο (Natrix natrix cypriaca)
Ανήλιος (Typhlops vermicularis)
Δρόπης (Coluber nummifer)
Τα φίδια, όπως και πολλά ερπετά, παίζουν σημαντικό ρόλο στη διατήρηση της οικολογικής ισορροπίας στη φύση. Η προστασία τους θεωρείται απαραίτητη, καθώς αποτελούν ένα ουσιαστικό κομμάτι της βιοποικιλότητας και του οικοσυστήματος.
Σε περίπτωση που συναντήσετε φίδι δεν πρέπει να το ενοχλήσετε αλλά ούτε και να το θανατώσετε.
Ιδιαίτερα του καλοκαιρινούς μήνες, όταν κυκλοφορείτε στην ύπαιθρο να φοράτε ψηλά παπούτσια και μακριά παντελόνια για προστασία. Επίσης, καλό είναι να χρησιμοποιείται ένα ραβδί ή βέργα για να χτυπάτε και να ανακατεύετε τα χόρτα/ θάμνους, ούτως ώστε οτιδήποτε υπάρχει να απομακρύνεται από τον δρόμο σας.
Παροιμίες και γνωμικά σχετικά με τα Φίδια…
Φίδι κολοβό.
Οχιά διμούτσουνη.
Τον έζωσαν τα φίδια.
Μαύρο φίδι που σ’ έφαγε.
Τρέφει φίδι στον κόρφο του.
Βρέθηκε στο λάκκο με τα φίδια.
Ποιος θα βγάλει το φίδι από την τρύπα;