Η επέτειος του «ΟΧΙ» που γιορτάζεται σήμερα, ως εθνική γιορτή και επίσημη αργία, αφορά σε ένα «όχι» που δεν ειπώθηκε ποτέ, αλλά σφυρηλατήθηκε με τους αγώνες και το αίμα χιλιάδων Ελλήνων στρατιωτών, στα βουνά της Αλβανίας.
Η ιστορία του ελληνοϊταλικού πολέμου, μπορεί να αρχίζει στις 03.00 τα ξημερώματα της 28ης Οκτωβρίου 1940, με την επίσκεψη του Ιταλού Πρέσβη Εμανουέλε Γκράτσι στην κατοικία του τότε Πρωθυπουργού της Ελλάδας, Ιωάννη Μεταξά, ωστόσο είχε πολύ παρελθόν. Από το ξέσπασμα του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου στην Ευρώπη, την 1η Σεπτεμβρίου του 1939, με την εισβολή της Γερμανίας στην Πολωνία, η ελληνική κυβέρνηση προσπάθησε να τηρήσει στάση ουδετερότητας. Να αποφύγει τον πόλεμο.
Ο Μεταξάς, απόστρατος αξιωματικός με ευφυή στρατηγική σκέψη, αντιλαμβανόταν ότι ο πόλεμος θα σήμαινε καταστροφή για την Ελλάδα. Τήρησε τόσο υποχωρητική στάση έναντι της φασιστικής Ιταλίας, που ακόμη και όταν είχε στα χέρια του τις αποδείξεις ότι ιταλικό υποβρύχιο είχε τορπιλίσει το καταδρομικό Έλλη στην Τήνο, έδωσε εντολή να μην δημοσιοποιηθούν.
Ωστόσο είχε προβλέψει να προετοιμάσει τη χώρα για πόλεμο. Η βασική του προετοιμασία ήταν ότι είχε θέσει την χώρα σιωπηρά σε επιστράτευση. Οι έφεδροι καλούνταν συνεχώς με φύλλα πορείας να παρουσιαστούν σε μονάδες στα σύνορα για μετεκπαίδευση δήθεν. Έτσι όταν οι Ιταλοί εισέβαλαν μεγάλο μέρος του Ελληνικού Στρατού τους περίμενε.
Η νύχτα της 28ης Οκτωβρίου
Εκείνο που μάλλον δεν περίμενε ο Μεταξάς, ήταν ότι θα τον ξυπνούσε στις 3 η ώρα την νύχτα, ο Γκράτσι για να να του πει ότι σε τρεις ώρες οι Ιταλοί θα εισβάλουν. Ταράχτηκε. Ο Γκράτσι χτύπησε νύχτα την πόρτα του σπιτιού στην Κηφισιά και αξίωσε να ξυπνήσουν τον πρωθυπουργό. Του επέδωσε ό ίδιος, το τελεσίγραφο με το οποίο η κυβέρνηση στην Ρώμη απαιτούσε από την κυβέρνηση στην Αθήνα να επιτρέψει την ελεύθερη διέλευση του Ιταλικού στρατού από την Ελληνοαλβανική μεθόριο, προκειμένου στη συνέχεια να καταλάβει κάποια στρατηγικά σημεία του Βασιλείου της Ελλάδος, (λιμένες, αεροδρόμια κλπ.), για ανάγκες ανεφοδιασμού και άλλων διευκολύνσεων, στη μετέπειτα προώθησή του προς την Αφρική.
Η σκηνή είναι γνωστή, σε όσους έχουν ασχοληθεί με το συγκεκριμένο περιστατικό της ιστορίας. Μετά την ανάγνωση του κειμένου ο Μεταξάς έστρεψε το βλέμμα του στον Ιταλό Πρέσβη και του απάντησε στα γαλλικά, που ήταν η επίσημη διπλωματική γλώσσα, της εποχής.
Δεν του είπε «ΟΧΙ» αλλά του είπε την ιστορική φράση «Alors, c’est la guerre», που σημαίνει «άρα έχουμε πόλεμο». Μια άλλη ερμηνεία είναι «Λοιπόν, αυτό σημαίνει πόλεμο».
Περίμενε από τον Ιταλό πρέσβη να καταλάβει ότι η κίνηση της κυβέρνησής του δεν θα μπορούσε να έχει άλλη κατάληξη. Ο Γκράτσι προφανώς το περίμενε.
Κάτι που ίσως δεν είναι τόσο γνωστό στην συγκεκριμένη σκηνή είναι η περιγραφή που κάνει ο Ιταλός στα απομνημονεύματά του. Δεν διαφέρει ριζικά από τα όσα περιγράφει η Ελληνική Ιστορία. Έχει όμως κάποιες παράπλευρες περιγραφές της σκηνής, μέσα στην νύχτα, που απεικονίζουν την συναισθηματική φόρτιση του Μεταξά.
Γράφει ο Γκράτσι στα απομνημονεύματά του, που εξέδωσε το 1945: «Μόλις καθίσαμε, του είπα ότι η κυβέρνησή μου μού είχε αναθέσει να του κάνω μία άκρως επείγουσα ανακοίνωση και χωρίς άλλα λόγια του έδωσα το κείμενο. Ο Μεταξάς άρχισε να το διαβάζει. Τα χέρια που κρατούσαν το χαρτί έτρεμαν ελαφρά, και μέσα από τα γυαλιά έβλεπα τα μάτια του να βουρκώνουν όπως συνήθιζε όταν ήταν συγκινημένος.
Τού απάντησα ότι η ιταλική κυβέρνηση ήλπιζε ότι η ελληνική κυβέρνηση θα δεχόταν τα αιτήματά της και θα άφηνε να περάσουν ελεύθερα τα ιταλικά στρατεύματα τα οποία θα άρχιζαν τις μετακινήσεις τους στις 6 το πρωί.
Ο Μεταξάς με ρώτησε τότε πώς θα μπορούσα να σκεφτώ ότι ακόμη και αν είχε πρόθεση να ενδώσει θα του ήταν δυνατόν μέσα σε τρεις ώρες να λάβει τις διαταγές του βασιλιά και να δώσει τις απαραίτητες οδηγίες για την ελεύθερη διέλευση των ιταλικών στρατευμάτων» (Εμμανουέλε Γκράτσι, Η αρχή του τέλους, Εστία. 1980, σελ. 285). Ο Μεταξάς, αν και δικτάτορας, εκείνη τη στιγμή είχε εκφράσει το ελληνικό λαϊκό συναίσθημα, την άρνηση της υποταγής, και αυτή η άρνηση πέρασε στον ελληνικό Τύπο με την λέξη «ΟΧΙ».
Αυτούσια η λέξη «ΟΧΙ» παρουσιάσθηκε για πρώτη φορά ως τίτλος στο κύριο άρθρο της εφημερίδας ‘Ελληνικό Μέλλον’ του Ν. Π. Ευστρατίου, στις 30 Οκτωβρίου του 1940. Την υιοθέτησαν και οι άλλες εφημερίδες στην συνέχεια και έγινε σύνθημα.
Μπορεί η λέξη ΟΧΙ να μην ειπώθηκε ποτέ, αλλά ο φοβερός πόλεμος και η γενναιότητα των Ελλήνων που ακολούθησαν, επαλήθευσε το ΟΧΙ και την άρνηση ολόκληρου του Ελληνισμού στην άνευ όρων παράδοση, στην πράξη!